Gmina Nowa Słupia
Gmina Nowa Słupia to "łysogórska perełka" leżąca w północnej części
województwa świętokrzyskiego. Walory krajobrazowe, przyrodnicze oraz bogata
historia sprawia, że okolica jest często odwiedzana przez turystów. Głównym
atutem tego malowniczego zakątku jest bez wątpienia
Łysa Góra (Święty Krzyż), gdzie na szczycie stoi Bazylika Mniejsza
pw. Trójcy Świętej z Relikwiami Drzewa Krzyża Świętego.
Ciekawe miejsca w Gminie Nowa Słupia
Nowa Słupia
Nowa Słupia to miejscowość leżąca w Górach Świętokrzyskich, z której
prowadzi szlak na Łysą Górę. Zanim udamy się na Święty Krzyż, to warto
zwrócić uwagę także na kilka zabytków w Nowej Słupi, które są równie ciekawe
jak pozostałe atrakcje regionu.
Kościół św. Wawrzyńca w Nowej Słupi
Pierwszy kościół w Nowej Słupi był drewniany. Obecny kościół
został wzniesiony około 1656 roku przez
benedyktyna, księdza Macieja Sekulskiego. Świątynia jest jednonawowa
wybudowana z kamienia. W 1678 roku Andrzej Trzebnicki, biskup krakowski,
powołał aktem erekcyjnym kościół pod wezwaniem Świętego Wawrzyńca i
ustanowił go kościołem parafialnym. W 1960 roku świątynia została
rozbudowana o dwie nawy boczne.
Od 3 lipca 2000 roku posługę duszpasterską świątyni sprawują
michalici.
|
|
Kościół w Nowej Słupi
|
|
|
Kościół w Nowej Słupi
|
|
|
Kościół w Nowej Słupi
|
|
|
Kościół w Nowej Słupi
|
Pomniki przykościelne
|
|
Św. Florian
|
|
|
I Stacja Drogi Krzyżowej
|
|
|
I Stacja Drogi Krzyżowej
|
|
|
Pomnik - plac kościelny
|
|
|
Figura święta - plac kościelny
|
|
|
Pomnik powstańców styczniowych
|
Dom opata w Nowej Słupi
Dom Opata zwany „Opatówką” w Nowej Słupi to budynek dawnego
probostwa szpitalnego. W XVI wieku znajdował się tu drewniany
szpital i kościół św. Michała. W XVII wieku wzniesiono murowane obiekty,
które w późniejszych latach rozebrano. Od połowy XVIII wieku
przy zespole obiektów mieściła się szkoła, która z przerwami
funkcjonowała do lat 50-tych XX wieku.
Obecnie znajdują się tu biblioteka i Koło Przyjaciół Nowej
Słupi.
|
|
Dom opata - Nowa Słupia
|
|
|
Dom opata - Nowa Słupia
|
Synagoga w Nowej Słupi
Synagogę w Nowej Słupi wzniesiono po wielkim pożarze miasta w
1931 roku, w którym spłonęły dwie drewniane synagogi. W czasie II
wojny światowej budynek uległ zdewastowaniu. Po zakończeniu wojny
obiekt przemianowano na kino oraz do ściany zachodniej dobudowano
dwukondygnacyjną przybudówkę.
Murowany orientowany budynek synagogi wzniesiono na planie
prostokąta.
|
|
Synagoga - Nowa Słupia
|
|
|
Synagoga - Nowa Słupia
|
|
Widok na klasztor z bramy wschodniej
|
Święty Krzyż to symbol Gór Świętokrzyskich, miejsce to ma wiele
znaczeń, które stawiają je w rzędzie najważniejszych obiektów
przyrodniczych i kulturowych w regionie. Teren ten, stanowiący
wschodnią część głównego masywu Łysogór zbudowanego z twardych,
kambryjskich piaskowców kwarcytowych, zwieńczony jest kulminacją
Łyśca zwanego też Łysą Górą (595 m n.p.m.) - drugiego co
do wysokości szczytu w Górach Świętokrzyskich. Teren wokół kulminacji
wydzielony jest jako obszar ochrony ścisłej "Święty Krzyż" o
powierzchni około 500 ha, znajdujący się w granicach
Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Na szczycie Łysej Góry czeka wiele atrakcji
turystycznych:
-
Bazylika Mniejsza pw. Trójcy Świętej z Relikwiami Drzewa Krzyża
Świętego
- Gołoborze
- Pozostałości pogańskiego wału kultowego
- Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze
- Rezerwat przyrody obejmujący las jodłowo-bukowy
Na Święty Krzyż można dotrzeć z trzech miejscowości:
Trasa Nowa Słupia - Święty Krzyż
Szlak z Nowej Słupi na Święty Krzyż nazywa się "Drogą Królewską"
i jest to najstarszy pieszy szlak prowadzący do klasztoru na Łysej
Górze. Być może nazwa tego szlaku pochodzi od licznych pielgrzymek
królów polskich, zmierzających tędy do relikwii Krzyża Świętego. Więc
pokonując ten szlak, warto pamiętać, że przed nami szli tędy m.in.:
Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Jan Olbracht, Zygmunt
Stary wraz z królową Boną, Zygmunt III, Władysław IV, Jan Kazimierz,
oraz Michał Korybut Wiśniowiecki.
|
|
Brama Świętokrzyskiego Parku Narodowego
|
Wejścia do Puszczy Jodłowej broni brama Świętokrzyskiego Parku
Narodowego przed którą stoi figura
Matki Bożej oraz kamienna
figura
"Świętokrzyskiego Pielgrzyma" zwanego
Emerykiem
o którym krąży wiele legend.
|
|
Emeryk - pielgrzym świętokrzyski
|
|
|
Emeryk - pielgrzym świętokrzyski
|
|
|
Emeryk - pielgrzym świętokrzyski
|
|
|
Figura Matki Bożej
|
Idąc na Święty Krzyż, otacza nas las, który daje nie tylko błogi cień, ale również spokój
i ciszę, a trud i zmęczenie tłumione jest przez piękno Puszczy Jodłowej🌲🌳🌲
Trasa na Łysą Górę z Nowej Słupi to najbardziej wymagający odcinek
drogi, gdyż na długości około 2 km należy pokonać różnicę wzniesień
dochodzącą do 300 m. Z początku trakt wydaje się dość łagodny, ale im bliżej celu
staje się stromy i kamienisty. Aby zapobiec wypłukiwaniu leśnego
podłoża przez wody spływające z góry podczas deszczu, to co pewien
czas ułożono wysokie drewniane progi. W
drewniane stopnie i poręcze wyposażony jest również
najtrudniejszy, czyli ostatni etap szlaku.
|
|
Droga Królewska na Święty Krzyż
|
|
|
Droga Królewska na Święty Krzyż
|
|
|
Droga Królewska na Święty Krzyż
|
|
|
Droga Królewska na Święty Krzyż
|
Jeszcze nie tak dawno, mniej więcej w połowie drogi około 50 m.
od Szlaku Królewskiego rósł sławny Buk Jagiełły. Swoją
nazwę zawdzięczał legendzie, według której odpoczywał pod nim król
Jagiełło
podczas swoich pielgrzymek na Święty Krzyż. Jego wiek szacowany
był na około 400 lat. Niestety drzewo przegrało z naturą. Silny
podmuch wiatru przewróciło je i teraz najsłynniejszy
pomnik przyrody w Świętokrzyskim Parku Narodowym stał
się próchnem i mieszkaniem wielu małych żyjątek puszczy.
|
|
Buk Jagiełły
|
Wzdłuż całej Drogi Królewskiej rozmieszczone są drewniane
kapliczki Drogi Krzyżowej.
|
|
Kapliczka Drogi Krzyżowej
|
|
|
Kapliczka Drogi Krzyżowej
|
|
|
Kapliczka Drogi Krzyżowej
|
|
|
Kapliczka Drogi Krzyżowej
|
|
|
Kapliczka Drogi Krzyżowej
|
|
|
Kapliczka Drogi Krzyżowej
|
|
|
Kapliczka Drogi Krzyżowej
|
Po godzinnym marszu Drogą Królewską dochodzimy
do rozległej polany, z której wreszcie dostrzegalne są
zabudowania klasztorne. Na samym skraju szerokiej łąki stoi
drewniana kapliczka zwana „Dąbrówką”. Według niektórych
przekazów wcześniej miała tu stać mała romańska rotunda z X wieku.
Obok drewnianej kapliczki znajduje się
Grota Matki Boskiej zbudowana z łysogórskich kamieni. Nieco
bliżej klasztoru znajduje się miejsce drewnianych i metalowych
krzyży.
|
|
Kapliczka Dąbrówka
|
|
|
Grota Matki Boskiej
|
|
|
Krzyże na polanie
|
Bazylika Mniejsza pw. Trójcy Świętej oraz klasztor Misjonarzy
Oblatów Maryi Niepokalanej arcypięknie prezentuje się na samym
szczycie góry.
|
|
Kościół i klasztor na Łysej Górze
|
|
|
Zabudowania klasztorne
|
Dokładny czas, w jakim założono opactwo benedyktynów na Łysej
Górze, nie jest znany. Prawdopodobnie założycielem klasztoru był
Bolesław Chrobry około 1006 roku. Pewne jest, że
pierwszy kościół w stylu romańskim fundował
Bolesław Krzywousty około 1102-1138 roku i był pod
wezwaniem Świętej Trójcy. Kiedy
Władysław Łokietek przekazał łysogórskim benedyktynom
relikwie drzewa Krzyża Świętego, to świątynia zyskała również
wezwanie Świętego Krzyża. Relikwie od XVIII wieku
przechowywane są w kaplicy Oleśnickich.
Wedle legendy
Relikwie Drzewa Krzyża Świętego podarował
Emeryk, królewicz węgierski.
Popiersie świętego Emeryka z dynastii Arpadów stoi na placu
klasztornym.
|
Popiersie św. Emeryka
|
W połowie XV wieku przy wsparciu finansowym
króla Kazimierza Jagiellończyka świątynia została rozbudowana o
gotyckie prezbiterium i zakrystię. Natomiast
kardynał Zbigniew Oleśnicki sfinansował budowę nowego chóru,
ołtarza głównego oraz nawy.
|
|
Ołtarz główny
|
|
|
Ołtarz główny
|
|
|
Ołtarz główny
|
|
|
Wnętrze kościoła
|
|
|
Wnętrze kościoła
|
|
|
Wnętrze kościoła
|
W okresie panowania dynastii Jagiellonów opactwo było
najważniejszym sanktuarium religijnym w Królestwie Polskim.
Kolejna przebudowa kościoła przypadła na rok 1643, kiedy
opatem był Stanisław Sierakowski.
Podczas najazdu szwedzkiego w 1655 roku, Szwedzi splądrowali świątynię, mordując jednocześnie część
zakonników.
W październiku 1777 roku gotycko-barokowy kościół i klasztor
spłonęły w pożarze.
Niedługo potem przystąpiono do budowy trzeciego kościoła w stylu
barokowo-klasycystycznym. Świątynia ta powstała w latach
1781–1789, konsekrowano ją w 1806 roku.
W 1819 roku na mocy bulli Piusa VII klasztor skasowano.
Posługę pełnili tu jeszcze przez pewien czas benedyktyni, a
następnie kler diecezjalny. W 1914 roku Austriacy wysadzili wieżę
kościelną.
Od 1936 świątynia stała się kościołem klasztornym misjonarzy
oblatów Maryi Niepokalanej.
16 czerwca 2013 sanktuarium podniesiono do godności bazyliki
mniejszej.
|
|
Bazylika Trójcy Świętej - front
|
|
|
Bazylika - ściana wschodnia
|
Dzwonnica klasztorna i brama wschodnia
Dzwonnica klasztorna wybudowana została pod koniec XVIII
wieku na planie kwadratu, jej dach zwieńczony jest krzyżem.
Natomiast bramę wschodnią zbudowano w XVII wieku, jest
murowana w kształcie prostokąta.
|
|
Brama wschodnia i dzwonnica
|
|
|
Dzwonnica klasztorna
|
|
|
Brama wschodnia
|
|
Brama wschodnia dzwonnica i klasztor
|
Krypty
Wejście do krypt mieści się w południowej ścianie kościoła.
Spoczywają tu benedyktyni, którzy zamieszkiwali Święty Krzyż od 1776
roku aż do kasaty opactwa w 1819 roku.
W pomieszczeniu z lewej strony znajdują się zmumifikowane zwłoki
księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.
|
|
Krypty
|
Trasa Huta Szklana - Święty Krzyż
Trasa z Huty Szklanej jest najłatwiejszą trasą wiodącą na
Święty Krzyż. Asfaltowa droga o niewielkim nachyleniu
prowadzi przez Puszczę Jodłową do samego sanktuarium.
|
|
Droga na Święty Krzyż z Huty Szklanej |
Na szlak wprowadza brama
Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
|
|
Brama Świętokrzyskiego Parku Narodowego
|
Tuż przed bramą znajduje się Pomnik Katyński Trzech Krzyży.
W sercu Gór Świętokrzyskich u podnóża Świętego Krzyża, w
kolebce staropolskiego hutnictwa, stanęły trzy stalowe Krzyże
oznaczone miejscowościami będącymi dla Polaków symbolem Golgoty
Wschodu.
KATYŃ, CHARKÓW, MIEDNOJE
Utrwalają one pamięć o tych, którzy oddali życie za Ojczyznę.
|
|
Pomnik Katyński Trzech Krzyży
|
Szosę z Huty Szklanej prowadzącą na szczyt Łysej Góry otacza tajemnicza Puszcza Jodłowa,
każdy jej element nawet najmniejszy zachwyca niezależnie od pory
roku.
|
Szosa na Święty Krzyż
|
|
| Puszcza Jodłowa |
|
| Puszcza Jodłowa |
|
| Puszcza Jodłowa |
|
| Puszcza Jodłowa |
|
| Puszcza Jodłowa |
Czy ktoś "sprząta"
Puszczę Jodłową🌲🌳🌲? Ależ nie! Martwe drewno jest częścią puszczy😊
Dlaczego drzewa umierają? Przyczyn jest kilka:
-
naturalne starzenie się, kiedy to kondycja zdrowotna i żywotność
drzewa maleje
- osłabienie reakcji obronnych na czynniki chorobotwórcze
- konkurencja o światło
Obumarły pień drzewa jest jednak istotnym elementem ekosystemu
leśnego.
Proces murszenia drzewa jest bardzo powolny — może trwać nawet 100 lat.
W tym czasie kiedy drzewo staje się drewnem, rozpoczyna się jego
nowe życie.
- żywią się nim owady i grzyby
-
mieszka tu wiele gatunków zwierząt — ptaki, ssaki, gady,
płazy
-
staje się magazynem wody, a także uwalnia do gleby związki azotu
i zatrzymuje atomy węgla
 |
| Martwe drzewo |
|
|
Martwe drzewo
|
|
|
Martwe drzewo
|
|
|
Martwe drzewo
|
Po intensywnym marszu dochodzimy do platformy widokowej, z której
podziwiać można: piękny krajobraz, i gołoborze. Obok
pomostu znajduje się pogański wał kultowy, który tysiąc lat temu otaczał
całą Łysą Górę.
|
|
Łysogórski krajobraz
|
Gołoborze
Gołoborze to miejsce "gołe od boru", czyli obszar położony na
zboczu lub grzbiecie górskim pokryty rumoszem skalnym. Najczęściej
jest to rumowisko skalne powstałe w wyniku spękania skał w czasie
czwartorzędowych zlodowaceń. Powstanie tych form wiąże się ze
zlodowaceniami w epoce plejstocenu, kiedy najwyższe szczyty Łysogór
wystawały ponad lądolód, a występujące tam odsłonięte skałki
niszczone były przez intensywne procesy mrozowe.
|
|
Gołoborze
|
|
|
Gołoborze
|
|
|
Gołoborze
|
Pogański Wał Kultowy
Szczyt Łysej Góry otacza kamienny wał ułożony z głazów
piaskowca kwarcytowego. Długość zachowanej części wału wynosi
około 1,5 km, a jego wysokość dochodzi do 2 metrów. Analogiczne
budowle występują na Ślęży, Raduni i Górze Kościuszki w
województwie dolnośląskim.
Wały te nie miały znaczenia obronnego, lecz wzniesiono je
między VII a IX wieku, dla potrzeb kultu pogańskiego.
Pełniły one funkcje kręgów kulturowych wyodrębniających od
otoczenia miejsca uznane za święte. Wał ten jest dowodem istnienia na Łysej Górze we wczesnym średniowieczu
ośrodka kultu pogańskiego.
Zapiski czeskich benedyktynów z XVI wieku podają, że Łysa Góra poświęcona była trzem bóstwom o nazwach: Łada, Boda i Leli (Świst, Poświst i Pogoda). Nasi przodkowie gromadzili się w obrębie wału w celu odprawiania modłów i składania ofiar.
Jednym z powodów założenia w XII wieku klasztoru benedyktyńskiego było zapobieżenie kontynuacji pogańskich praktyk religijnych na Łysej Górze.
|
|
Pogański wał kultowy
|
Wieża RTCN
Między gołoborzem a klasztorem znajduje się
wieża RTCN Święty Krzyż (Radiowo-Telewizyjne Centrum
Nadawcze), która mierzy 157 metrów, a zbudowano ją w 1966
roku. Sygnał radiowy oraz telewizyjny emitowany z wieży swoim
zasięgiem pokrywa całe województwo świętokrzyskie i spore fragmenty
województw ościennych.
|
|
Wieża RTCN
|
|
|
Wieża RTCN
|
Za wieżą stoją pierwsze zabudowania klasztorne.
|
| Budynek klasztorny |
Trasa Trzcianki - Święty Krzyż
Trasa z Trzcianki to łagodna leśna ścieżka mało uczęszczana
przez turystów. Trasa ta jest częścią
Ścieżki Edukacyjnej Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Kościół pod wezwaniem św. Mikołaja Biskupa
Figura Jana Nepomucena w Baszowicach
|
|
Figura Nepomucena - Baszowice
|
Baszowice to wioska położona u stóp Łysogór, stoi tam
figura św. Jana Nepomucena. Kamienna, polichromowana rzeźba pochodzi z
drugiej połowy XVIII wieku.
|
|
Figura Nepomucena - Baszowice
|
Dwór w Starej Słupi
W Starej Słupi znajduje się dwór wpisany do rejestru zabytków
nieruchomych. Zbudowany w 1782 roku dla ostatniego opata świętokrzyskiego
Jana Niegolewskiego.
Przebudowano go w 1902 roku.
|
|
Dwór w Starej Słupi
|
W bliskim sąsiedztwie dworu stoi
zamknięta domkowa kapliczka, oraz kamienny krzyż.
|
|
Kapliczki przydrożne - Stara Słupia
|
Kaplica św. Brata Alberta w Paprocicach
W Paprocicach oddalonych jakieś 4 km od Nowej Słupi stoi
Kaplica św. Brata Alberta Chmielowskiego, wybudowana w 1998
roku.
|
|
Kaplica św. Brata Alberta
|
|
|
Kaplica św. Brata Alberta
|
Obok kaplicy stoi pomnik upamiętniający 100 rocznicę odzyskania przez
Polskę Niepodległości, oraz budynek
Ochotniczej Straży Pożarnej.
|
|
Pomnik w Paprocicach
|
|
|
OSP - Paprocice
|
