Łazienki Królewskie w Warszawie to rozległy park, gdzie przyroda architektura i historia tworzą niepowtarzalną scenerię.
Historia Łazienek Królewskich w Warszawie
Spis treści
Spis obiektów
Łazienek Królewskie do 1764 roku
Już w VII wieku na terenie obecnych Łazienek istniało grodzisko, czego dowodzą znaleziska archeologiczne prowadzone w drugiej połowie XX wieku – odkryto wówczas fragmenty drewnianej palisady oraz naczynia gliniane. W średniowieczu istniał tu gród JAZDÓW i był on jedną z siedzib książąt mazowieckich. Tereny wokół Jazdowa były otoczone lasem zwane zwierzyńcem i służyły jako miejsce polowań. Gród, jak i zwierzyniec obejmował obszar znacznie większy niż obecny park. Gród jazdowski w 1262 roku został zdobyty przez Litwinów. Datę tę upamiętnia kolumna usytuowana na skarpie za Starą Pomarańczarnią. Wkrótce po tych zdarzeniach gród odbudowano, ale przez walki bratobójcze (między księciem czerskim Konradem II i księciem płockim Bolesławem II) powtórnie został zniszczony. W XIV wieku książęta mazowieccy rozpoczęli wznoszenie swojej nowej murowanej siedziby na miejscu obecnego Zamku Królewskiego, w Jazdowie wówczas powstała tylko drewniana rezydencja. W 1548 roku zamieszkała w niej królowa Bona, a następnie Anna Jagiellonka. W roku 1624 roku za panowania Zygmunta III Wazy wzniesiono murowany ZAMEK UJAZDOWSKI. W 1655 roku został on obrabowany i zniszczony przez Szwedów. W latach osiemdziesiątych XVII wieku właścicielem terenów Ujazdowa został, marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski. W lesie u podnóża wzniesionego przez króla Zygmunta III Wazę Zamku Ujazdowskiego będącym pozostałością zwierzyńca Lubomirski wybudował pierwszy budynek WODOZBIORU oraz dwa pawilony — ERMITAŻ i ŁAŹNIĘ. Oba Pawilony wybudowano według projektu Tylmana z Gameren. Ermitaż, początkowo nazywany Eremitorium, wybudowany został w leśnym gąszczu i pełnił funkcję samotni, w której marszałek mógł odpoczywać i rozmyślać. Natomiast drugi pawilon usytuowany był na wyspie i mieścił ozdobną Łaźnię. Ermitaż istnieje do dzisiaj, natomiast Łazienka w późniejszym okresie została wspaniale wkomponowana w mury Pałacu Na Wodzie.
TO OD NIEJ CAŁY KOMPLEKS NAZYWA SIĘ ŁAZIENKAMI.
Zamek Ujazdowski
Początki Ujazdowa datuje się na XII wiek. Wtedy to książęta
mazowieccy założyli w tym miejscu gród o nazwie Jazdów. Załoga
grodu strzegła przeprawy przez Wisłę między Kamieniem a Solcem.
Po wygaśnięciu rodu książąt mazowieckich drewniany dwór stał się
własnością królewską. W 1548 roku rezydencję otrzymała królowa
Bona, a później Ujazdów został przekazany jej córce — Annie
Jagiellonce. Około 1624 roku na południe od starego pałacu
Zygmunt III Waza wzniósł na cyplu skarpy murowany zamek, zwany
Zamkiem Ujazdowskim. Zamek Ujazdowski został wzniesiony na
planie czworoboku. W czterech rogach znajdowały się wieże
zakończone kopulastymi hełmami. W środku zaś mieścił się
dziedziniec z arkadowymi krużgankami. Podczas wojen szwedzkich
budowla została poważnie uszkodzona i nie mogła już pełnić
funkcji rezydencji. Prawdopodobnie w 1674 właścicielem zamku
stał się marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz
Lubomirski, który odnowił go i nadał mu barokowy charakter. W
1764 roku posiadłość nabył Stanisław Poniatowski, który do
przekształcenia zamku zaangażował znakomitych artystów.
Wzniesiono nową fasadę, a cała budowla nabrała charakteru
barokowego z elementami stylu klasycystycznego. Końcowy efekt
nie spodobał się jednak królowi i monarcha podarował swą
niedoszłą rezydencję miastu. Niebawem architekt Stanisław
Zawadzki przebudował budynek na koszary dla wojska. Od 1809
Zamek Ujazdowski służył jako siedziba szpitala wojskowego.
Podczas II wojny światowej spłonął, a jego ruiny zostały
rozebrane w 1954 roku. W 1974 roku podjęto decyzję o jego
odbudowie. Obecna budowla jest rekonstrukcją, która nawiązuje do
wyglądu zamku z czasów Wazów, tylko podziemia są oryginalną jego
częścią.
|
Wodozbiór
Wodozbiór zaliczany jest do jednych z najstarszych obiektów Łazienek, pełnił funkcję „wieży ciśnień”, na której szczycie znajdował się zbiornik wody. Powstał za czasów Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, a jego zadaniem było zaopatrywanie w wodę fontanny, kaskady, łaźnie i stawy. Był wielokrotnie przekształcany. W latach 1777-1778 przekształcono go według projektu Dominika Merliniego, na wzór rzymskiego grobowca Cecylii Metelli. W latach 1823-1827 został powiększony według projektu Chrystiana Piotra Aignera, który nadał mu charakter klasycystyczny. Ze względu na kształt nazwano go Okrąglakiem.
|
Łazienki Królewskie za czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
Stanisław August Poniatowski, pełniąc urząd dworski stolnika wielkiego litewskiego, poszukiwał poza miastem terenu na swoją prywatną rezydencję. Nabył on więc w 1764 roku od wdowy po Teodorze Lubomirskim (synu marszałka Stanisława Lubomirskiego) i od jej syna Kacpra — Ujazdów wraz ze zwierzyńcem. Jako swoją rezydencję, już jako król, obrał początkowo Zamek Ujazdowski, jednak prace mające przystosować stary zamek do potrzeb królewskich nie spełniły jego oczekiwań i w finale Zamek Ujazdowski podarował miastu. Króla bardzo zainspirowała położona nieopodal zamku Łaźnia Marszałka Lubomirskiego. W 1772 roku przystąpiono więc do jej przebudowy, gdzie prace budowlane trwały wiele lat i wykonywane były w kilku etapach. Pawilon Łaźni był wielokrotnie powiększany i rozbudowywany, a w miejscu sadzawki powstałej w czasach Lubomirskiego wykopano dwa duże stawy – północny i południowy. Ostatecznie architekci królewscy — Dominik Merlini i Jan Chrystian Kamsetzer przekształcili barokowy pawilon Łaźni w klasycystyczny Pałac Na Wyspie.
Natomiast na terenie zwierzyńca powstał krajobrazowy park angielski ozdobiony pawilonami. Przeprowadzono tam prace melioracyjne i wykarczowano stare olchy. A pierwszym pawilonem wzniesionym na terenie dawnego zwierzyńca był Biały Domek, w którym mieszkały siostry króla podczas swych pobytów w Warszawie, a także Elżbieta Grabowska, królewska faworyta. Drugim budynkiem był Pałac Myślewicki, nazwany tak od nazwy wsi Myślewice. Oba pawilony projektu Dominika Merliniego mają charakter willi i reprezentują wczesny klasycyzm.
Biały Domek
Budynek wzniesiony w latach 1774-1776 według projektu Dominika Merliniego, był pierwszym pawilonem ogrodowym zbudowanym dla króla Stanisława Augusta na terenie założenia łazienkowskiego. Pierwotnie otoczony kanałami stanowił kompozycyjny odpowiednik XVII- wiecznej Łaźni Stanisława Herakliusza Lubomirskiego usytuowanej na wyspie. Biały Dom jest najbardziej unikatowym zabytkiem XVIII- wiecznej architektury rezydencjonalnej: zachowanym niemal kompletnie wraz z dekoracją wnętrz i części wyposażenia.
|
Pałac Myślewicki
Zaprojektowany pierwotnie jako piętrowa kwadratowa willa z wielką niszą w fasadzie. Przewidziana pierwotnie jako rezydencja króla, willa została wkrótce rozbudowana. Dobudowano z obu stron łukowe skrzydła i podwyższono ją o piętro. Willa zyskała w ten sposób wygląd klasycystycznego pałacyku, w którym mieszkały znakomite osobistości. Później król przekazał budynek swojemu bratankowi, księciu Józefowi Poniatowskiemu. Data rozpoczęcia budowy tej siedziby nie jest dokładnie znana, wiadomo jedynie, że w 1774 r. stały już jej mury, a niedługo potem, bo w 1775 roku rezydencja była budowlą dwupiętrową.
|
W 1767 do Łazienek został przyłączony Belweder, w którym w
1768 uruchomiono Królewską Fabrykę Farfurów. Farfurnia (wytwórnia
fajansów) w Belwederze działała przez 12 lat. O wyborze Belwederu jako
miejsca produkcji zdecydowało znalezienie na pobliskim Mokotowie
odpowiedniego surowca. Wytwarzano głównie przedmioty codziennego użytku na
potrzeby dworu królewskiego. Fabryka posiadała również skład i sklep na
Krakowskim Przedmieściu.
Belwederskie wyroby sygnowane były napisem "Varsovie" lub literą
"B".
|
Belweder |
Historia Belwederu zaczęła się w I połowie XVI wieku, kiedy
kanclerz wielki litewski Krzysztof Zygmunt Pac na miejscu starej
budowli wzniósł nową rezydencję. Nazwano ją wówczas
Belwederem, od włoskich słów "bel vedere", co znaczy "piękny
widok". Następnie około roku 1739 roku barokowa rezydencja stała
się własnością Lubomirskich. W 1767 roku Belweder nabył król
Stanisław August Poniatowski, który włączył go do Łazienek
Królewskich. W 1818 roku budynek został wykupiony przez władze
Królestwa Polskiego i przeznaczony na siedzibę naczelnego wodza
wojsk polskich, wielkiego księcia Konstantego, brata cara
Aleksandra I. W latach 1819-1822 przebudowano gruntownie pałac
według projektu architekta Jakuba Kubickiego, który barokową
budowlę zamienił w klasycystyczną rezydencję. Konstanty mieszkał
tu wraz z żoną, polską hrabiną, Joanną Grudzińską, aż do Nocy
Listopadowej (29 listopada 1830 roku). Wtedy powstańcy ruszyli na
Belweder, chcąc ująć księcia, któremu jednak udało się zbiec. Do
wybuchu I wojny światowej pałac znajdował się w rękach rosyjskiej
rodziny panującej. Po wycofaniu się Rosjan z Warszawy, w latach
1915-1918 był siedzibą niemieckiego generała-gubernatora Hansa
Hartwiga von Beselera. W listopadzie 1918 roku w Belwederze
zamieszkał Naczelnik Państwa, Józef Piłsudski. Następnie, do 1926
roku pałac pełnił funkcję siedziby Prezydentów RP — Gabriela
Narutowicza i Stanisława Wojciechowskiego. Po przewrocie majowym
do Belwederu powrócił Józef Piłsudski, który mieszkał tu aż do
swojej śmierci w 1935 roku. W okresie okupacji hitlerowskiej w
pałacu urzędował gubernator Warszawy Ludwig Fischer. W latach
1940-43 przeprowadzono przebudowę wnętrz Belwederu. Po upadku
Powstania Warszawskiego wycofujący się z Warszawy Niemcy nie
zdążyli wysadzić pałacu w powietrze. Po wojnie stał się on
siedzibą Biura Prezydialnego Krajowej Rady Narodowej, której
przewodniczącym był Bolesław Bierut. Od 1952 roku pałac pełnił
funkcję siedziby Rady Państwa i jej Przewodniczącego. W 1989 roku
Belweder stał się siedzibą prezydentów.
W latach 1778-1780 powstała Nowa Kordegarda pawilon ten pierwotnie służył do gry w popularną w tamtych czasach francuską grę Trou-Madame, polegającą na wrzucaniu kulek z kości słoniowej do numerowanych bramek. W 1782 roku budynek został przemieniony w Teatr Mały, zwany też Komedialnym. Gdy otwarto teatr w Starej Pomarańczarni, Teatr Mały przestał istnieć. Stara Kordegarda — była budynkiem, w którym mieszkali wartownicy, strzegący drogi do Pałacu Na Wyspie. Gdy Starą Kordegardę przebudowano w 1830 roku, zamieniono nazwy Kordegard tak, że starsza nosi nazwę "Nowej", a nowsza "Starej".
|
Nowa Kordegarda |
Nowa Kordegarda |
W latach 1786-1788 na zachodnim krańcu ogrodu wzniesiony został budynek Wielkiej Oranżerii, zwany dzisiaj Starą Pomarańczarnią, w którym funkcjonował także teatr.
W 1788 roku przekształcono dawną kuchnię znajdującą się między pałacem Myślewickim a Pałacem Na Wyspie na tzw. Wielką Oficynę, zwaną obecnie Podchorążówką.
W 1790 roku wniesiono Amfiteatr mieszczący około tysiąca widzów otwarty dla wszystkich warszawiaków według projektu Jana Chrystiana Kamsetzera.
Ten sam architekt w 1792 roku wzniósł Starą Kordegardę,
była ona ostatnim obiektem wybudowanym
za czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Wielka Oranżeria - Stara Pomarańczarnia
Wyjątkowym obiektem w Łazienkach jest Stara Pomarańczarnia lub Stara Oranżeria, pierwotnie Wielka Oranżeria. Klasycystyczna budowla została wzniesiona w latach 1786–1788 według projektu Dominika Merliniego. Zbudowana na planie podkowy, położona u podnóża skarpy. Od strony południowej budynek posiada duże okna, oświetlające wydłużoną salę, służącą pierwotnie do przechowywania drzewek pomarańczowych, które latem wystawiano do ogrodu łazienkowskiego. Od północny do budynku przylegają dwa skrzydła — wschodnie i zachodnie. W zachodnim mieściły się niegdyś mieszkania dla służby i pokoje gościnne, natomiast we wschodnim — teatr. Teatr w Starej Pomarańczarni, pochodzący z czasów króla Stanisława Augusta jest jeden z najwspanialszych zabytków Warszawy. Nie uległ on bowiem zniszczeniu podczas działań wojennych i jest obecnie jednym z niewielu przykładów autentycznego osiemnastowiecznego teatru dworskiego na świecie.
|
Wielka Oficyna - Podchorążówka
|
|
Amfiteatr |
Teatr na Wyspie powstał w 1785 jako amfiteatr ziemny. Kamienną postać zyskał w 1790 roku, przebudowany według projektu Jana Chrystiana Kamsetzera. Teatr na Wyspie był wzorowany na antycznym amfiteatrze w Herkulanum. Amfiteatr podzielony jest na dwie części; parterowa, leżąca bliżej wody, z dwóch stron zwieńczona jest rzeźbami Umierającego gladiatora i Umierającej Kleopatry. Poniżej loży królewskiej, w kanale, znajduje się orkiestra, mogąca pomieścić czterdziestu grajków. Za lożą prowadzą schody do drugiej części teatru – widowni w kształcie półkola.
Amfiteatr |
Stara Kordegarda
Stara Kordegarda to niewielki klasycystyczny budynek przeznaczony na wartownię dla straży. Zbudowana w latach 1791-1792 według projektu Jana Chrystiana Kamsetzera, później był kilkakrotnie przekształcany. Staną przy głównej drodze do Pałacu Na Wodzie, a stacjonująca w nim straż miała nadzorować przyjezdnych i dbać o bezpieczeństwo monarchy oraz mieszkańców Łazienek Królewskich.
|
Stanisław August Poniatowski, którego oficjalną siedzibą był
Zamek Królewski, przebywał w
Łazienkach od końca maja do września. Król mieszkał w przebudowanym z
Pawilonu Łaźni w Pałacu Na Wyspie, rodzina królewska w
Białym Domu, wyżsi urzędnicy dworscy w pałacu Myślewickim, a
niżsi urzędnicy i służba – w Wielkiej Oficynie.
Park i Amfiteatr był dostępny dla wszystkich.
Wszystkie budynki wzniesione za króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
były utrzymane w stylu klasycyzmu.
Łazienki Królewskie po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego
Po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1798 roku
Łazienki przeszły na własność jego bratanka
Józefa Poniatowskiego. W 1808 Józef Poniatowski przekazał
Belweder za długi Onufremu Kickiemu. Po śmierci księcia w 1813
roku Łazienki stały się własnością jego siostry —
Marii Teresy z Poniatowskich Tyszkiewiczowej, która w 1817
sprzedała je Carowi Rosji Aleksandrowi I. Przez blisko sto lat
Łazienki Królewskie należały do carskiej rodziny Romanowów.
Belweder, oddany wcześniej przez księcia Józefa Poniatowskiego
za długi Onufremu Kickiemu, został odkupiony przez rząd Królestwa
Polskiego, i w latach 1819 – 1822 przebudowany w stylu
klasycystycznym ponownie stał się częścią Łazienek. Przeznaczono go na
siedzibę
namiestnika — wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza (brata cara
Aleksandra I) i jego żony Joanny Grudzińskiej.
Romanowowie kontynuowali prace budowlane w Łazienkach, za ich
panowania w ogrodach łazienkowskich wzniesiono m.in. -
Świątynię Sybilli wybudowaną około 1820 roku,
Świątynię Egipską powstałą w 1822 roku, w 1830 roku
przebudowano Nową Kordegardę.
Świątynia Sybilli
Świątynia Sybilli, zwana początkowo Grecką lub Świątynią
Diany jest pomalowana na biało i wykonana jest wyłącznie z
drewna, na planie prostokąta z rzędem kolumn jońskich,
otaczających jej wnętrze. Wejścia do świątyni strzegą dwa
żeliwne lwy, stylizowane na egipskie sfinksy. Powstała w 1822
roku, prawdopodobnie według projektu Jakuba Kubickiego, i była
wzorowana na świątyniach starożytnych. Usytuowana jest na
tyłach Belwederu, w pobliżu Stawu Belwederskiego.
|
W 1846 roku do zachodniego skrzydła Pałacu Na Wyspie dobudowana została kaplica cerkiewna, projektu Andrzeja Gołońskiego — w dwudziestoleciu międzywojennym kaplicę przekształcono na katolicką, którą ostatecznie rozebrano dopiero po II wojnie światowej. Część ogrodu przeznaczono na Ogród Botaniczny. W 1860 w Ogrodzie Belwederskim wzniesiono Nową Oranżerię zwaną Nową Pomarańczarnią.
Nowa Oranżeria - Nowa Pomarańczarnia
Nowa Oranżeria powstała w latach 1860-1861, a
zaprojektowali ją Adam Adolf Loewe i Józef Orłowski.
Obiekt był przeznaczony do przechowywania w chłodne dni
drzew pomarańczowych oraz egzotycznych roślin,
wystawianych latem do ogrodu. Wśród nich były drzewa
kamforowe, magnolie, mirty, granaty i cyprysy. To jest
drugi obiekt w Łazienkach o tym przeznaczeniu. Dla
odróżnienia dawną Pomarańczarnię stanisławowską zaczęto
nazywać Starą Pomarańczarnią.
|
Car Aleksander odkupił od
Zygmunta Radziwiłła kolekcję drzew egzotycznych, na której
potrzeby w 1870 roku wzniesiono specjalny pawilon. Kolekcja została
przywieziona do Łazienek z Nieborowa, a jej najważniejszą częścią
był największy w Europie zbiór drzew pomarańczowych, w ilości ponad 100
sztuk, z czego około 70 egzemplarzy liczyło 300-400 lat. Kolekcję tę
Radziwiłłowie otrzymali z Drezna od Augusta II Mocnego. Po wybuchu I
wojny światowej nieborowska kolekcja drzew pomarańczowych wymarzła w
nieogrzewanych pomieszczeniach, a pawilon, w którym się znajdowała,
rozebrano po wojnie.
Z Wielkiej Oficyny, która w czasach Królestwa Polskiego mieściła Szkołę Podchorążych Piechoty, 29 listopada 1830 roku wyruszyli podchorążacy pod wodzą Piotra Wysockiego, by zająć Belweder i pochwycić bądź zabić księcia Konstantego. W ten sposób w Łazienkach rozpoczęło się jedno z największych naszych powstań narodowych – Powstanie Listopadowe.
Wraz z wybuchem I Wojny Światowej w 1914 roku Rosjanie, opuszczając Warszawę, wywieźli z Łazienek większość dzieł sztuki, które powróciły do kraju dopiero w 1921 roku na mocy traktatu ryskiego. Po odzyskaniu niepodległości przystąpiono do remontu Pałacu Na Wodzie – usunięto przeróbki z czasów carskich oraz podjęto prace renowacyjne, Łazienki stały się własnością odrodzonego państwa. W międzywojniu Łazienki Królewskie — podobnie jak Zamek Królewski na Wawelu i Zamek Królewski w Warszawie — pełniły funkcję gmachów reprezentacyjnych Rzeczypospolitej.Łazienki Królewskie podczas II wojny światowej
Podczas II Wojny Światowej Niemcy zamknęli Łazienki dla
polskiej ludności. 31 maja 1940 wysadzili w powietrze
pomnik Fryderyka Chopina. Zlikwidowano Ogród Botaniczny, a
jego teren przyłączono do Łazienek, któremu nadano niemiecką nazwę
Seegarten. Wiele dzieł sztuki zostało wywiezionych do rezydencji
Hansa Franka w Krzeszowicach.
Po upadku Powstania Warszawskiego Niemcy próbowali zniszczyć
wszystkie budynki w Łazienkach. Spalili wnętrza
Pałacu Na Wodzie, w ścianach nawiercili otwory na dynamit,
jednak nie wysadzili go, podobna sytuacja miała miejsce w
Belwederze.
Pożary zniszczyły Ermitaż, Starą Kordegardę, a pozostałe
budynki zdewastowali. Zniszczeniu uległ również drzewostan parku i
egzotyczne rośliny w Starej i Nowej Pomarańczarni.
Łazienki Królewskie po II wojnie światowej
Ogrody w Łazienkach
Łazienki Królewskie to nie tylko klasycystyczna architektura i królewskie kolekcje dzieł sztuki, ale także przepiękne ogrody.
W Łazienkach Królewskich znajduje się następujące ogrody:
Ogród Królewski z XVIII wieku, Ogród Romantyczny z XIX
wieku, Ogród Modernistyczny z XX wieku, Ogród Chiński oraz
Ogród Włoski.
|
Ogród Chiński |
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz